چک ،سفته

چک، سفته

چک از دید کلی
امروزه كمتر كسی است كه با چك و امور بانكی سر و كار نداشته باشد . رواج روزافزون استفاده از چك و از طرف دیگر آشنایی نداشتن با قوانین و مقررات چك گاهی سبب دردسر می شود . بنابراین آشنایی با قوانین و مقررات چك برای همه افراد ضروری و لازم است .
در یك تعریف ساده، چك سندی است كه بر طبق آن صاحب حساب بانكی باصدور چك می تواند خودش شخصا و یا با تحویل چك به فرد دیگر، از حساب بانكی خود پول برداشت كند
چك عمده ترین اسناد تجارتی معمول بوده و پس از گسترش عملیات بانكی یكی از مهمترین وسائل دریافت و پرداخت وجه شناخته شده و پس از برات و سفته كه تعهد پرداخت هستند چك جانشین پول نقد گردیده است. فوائد و اهمیت چك ناشی از امتیازاتی است كه قانون تجارت یا قانون صدور چك به آن داده یا می دهد تا بهترین وسیله سهولت مبادله پول و یا انتقال وجه از فردی به فرد دیگر باشد . از نظر سیاست پولی و بانكی هر كشور ، حجم چكهای درگردش و نیز پذیرش عام كه مبتنی بر اطمینان و اعتماد به روابط پولی در جامعه است همیشه مورد توجه و مطالعه بوده و به همین جهت برای استحكام بخشیدن به مقبولیت آن ، دولتها كوشش زیادی برای حفظ ارزش چك و ممانعت از صدور چكهای بی محل نموده اند .

انواع چک
بانكهای ایران چكهای گوناگون چاپ و در دسترس مردم می گذارند . انواع این چكها عبارتند از
-چك عادی: چكهایی است كه صاحب حساب صادر می كند و به طلبكار خود یا سایر افراد می دهد . دارنده چك یعنی كسی كه چك به نام او صادر شده است با مراجعه به بانك می تواند وجه آنرا وصول كند . این چكها چندان قابل اعتماد و اطمینان نیست و اعتبار آن صرفا اعتبار صاحب حساب است . بنابراین باید سعی كرد فقط از كسانی چك قبول كرد كه قابل اطمینان باشند . چون در صورت خالی بودن حساب و متواری بودن صاحب حساب، دارنده چك با مشكلات فراوانی روبرو خواهد شد و چه بسا دچار خسارتهای غیرقابل جبرانی شود

– چك تضمین شده: چكی است كه توسط بانك، به عهده همان بانك صادر می شود و پرداخت وجه آن توسط بانك تضمین می شود ، برخلاف چكهای عادی كه توسط صاحب حساب صادر می شود . بنابراین هر فردی می تواند از بانك تقاضای چك تضمین شده بنماید . این چكها كاملا مطمئن و قابل اطمینان هستند و با مراجعه به هر یك از شعب بانك صادر كننده در سراسر كشور قابل وصول هستند طبق قانون ، چكهای تضمین شده قابل توقیف و مسدود شدن نمی باشند و فوت و ورشكستگی صادر كننده تضمین شده و خللی به حقوق دارنده این نوع چك وارد نخواهد ساخت

– چك مسافرتی: چكی است كه توسط بانك صادر می شود و وجه آن در هر یك از شعبه های آن بانك یا توسط كارگزاران بانك پرداخت می گردد . مبلغ چك مسافرتی روی آن قید می شود . این نوع چكها برای جلوگیری از حمل و نقل پول بسیار مفید است و قابل اطمینان هم می باشد

چك و بانك: چك همیشه با بانك در ارتباط است و فقط بانكها می توانند دسته چك به مشتریان خود بدهند .

بانكهای دولتی مانند صادرات ، كشاورزی ، ملت ، ملی ، سپه و … و بانكهای خصوصی مانند بانك سامان ، بانك پاسارگاد ، بانك اقتصاد نوین و غیره

موسسات مالی و اعتباری و موسسات قرض الحسنه: این موسسات بانك محسوب نمی شوند هر چند كه به عملیات بانكی مشغول هستند . دفترچه ها و دسته چكهایی كه این موسسات به مردم می دهند از امتیازها و مزایای چك بانكی محروم می باشد

چك سفید امضاء: چك سفید امضاء ، چكی است كه در آن فقط امضای صاحب حساب وجود دارد و جای گیرنده و مبلغ و تاریخ آن خالی است . این نوع چكها معمولا برای تضمین به كار می رود و بسیار خطرناك است . بنابراین توصیه می شود افراد در هیچ صورت چك سفید امضاء به كسی حتی نزدیك ترین اقوام خود ندهد

صدور چک: برای صدور چك معمولا نام گیرنده در چك قید می شود . در صورتی كه چنین باشد چك در وجه شخص معین خواهد بود و فقط همان شخص می تواند وجه آن را وصول كند . اما اگر در محل گیرنده چك ، نام كسی نوشته نشود ، چك در وجه حامل خواهد بود
چك در وجه حامل چكی است كه صاحب حساب با صدور آن ، به هر كسی كه بخواهد امكان وصول وجه آنرا می دهد

انتقال چك در وجه حامل: انتقال این نوع چك فقط با دست به دست گشتن صورت می گیرد و نیازی به امضای پشت چك نیست

خطر چكهای در وجه حامل: خطری كه در مورد چكهای در وجه حامل وجود دارد امكان گم شدن و یا به سرقت رفتن آنهاست . چون این چكها در دست هر كسی باشد همان فرد مالك آن شناخته می شود ، در صورتی كه گم شود یا به سرقت رود ، از سوی همان فرد پیدا كننده یا سارق قابل وصول خواهد بود . مگر اینكه صاحب اصلی چك اعلام مسروقه بودن یا گم شدن آن را بكند و تقاضای عدم پرداخت آن را به بانك بدهد

چك از دیدگاه كیفری
– تعریف چك: بر طبق ماده 310 قانون تجارت : « چك نوشته ای است كه به موجب آن صادر كننده وجوهی را كه نزد محال علیه دارد كلاً یا بعضاً مسترد و یا به دیگری واگذار می نماید . »
چك سند انتقال وجه است و در هر چك ، حداقل سه نفر وجود دارد كسی كه چك صادر می كند ، كسی كه چك به عهده او صادر می شود یعنی در نزد او مقداری وجه موجود است « بانك » و بالاخره كسی كه وجه چك را دریافت می نماید « ذینفع » .

صدور چك بلامحل در قانون جرم محسوب می شود و در صورتیكه چك در هنگام وصول غیرقابل پرداخت باشد یا مواجه با كسر مبلغ گردد یا اصولاً حساب صادر كننده مسدود باشد و یا با وجود اشكال با نمونه امضاء در بانك ، قلم خوردگی و … غیرقابل پرداخت باشد كسی كه چك در دست اوست و محق دریافت مبلغ چك می باشد می تواند پس از مراجعه به بانك و گرفتن گواهینامه عدم پرداخت از بانك با در دست داشتن مدارك لازم مثل گواهینامه عدم پرداخت و اصل چك و شناسنامه برای احراز هویتش به دادسرای محل مراجعه و با طرح شكایت كیفری خواستار مجازات صادر كننده چك بلامحل یا دارای كسر اعتبار موجودی گردد .

جهات كیفری چك
مواردی كه صادر كننده چك در صورت عدم رعایت آنها قابل تعقیب كیفری خواهد بود عبارتند از:
1- دارا نبودن وجه نقد یا عدم كفایت آن در حساب جاری صادر كننده چك .
2- بیرون كشیدن تمام یا قسمتی از وجهی كه به اعتبار آن چك صادر شده است .
3- صدور دستور عدم پرداخت وجه چك به بانك محال علیه .
4- تنظیم چك به صورت نادرست : الف – عدم مطابقت امضاء ب – اختلاف در مندرجات ج – قلم خوردگی ( امثال آن ) .
5- صدور چك از حساب مسدود .

نحوه تعقیب كیفری صادر كننده چك در مراجع قضائی 
رایج ترین راه صول وجه چك، اعلام شكایت كیفری است، بدین معنی كه دارنده چك بعد از دریافت برگ عدم پرداخت از بانك محال علیه آن را به ضمیمه 2 برگ فتوكپی مصدق پشت و روی چك و یك برگ شكوائیه ملصق به … ریال تمبر به مرجع قضائی صالح تسلیم می كند .

پس از تشكیل پرونده در ارجاع آن به مرجع رسیدگی كننده، تعقیب كیفری صادر كننده چك شروع می شود . شرایط تحقق چك كیفری براساس ماده 10 اصلاحی سال 82 هركس مبادرت به صدور چك نماید عمل وی در حكم صدور چك بی محل خواهد بود و به حداكثر مجازات مندرج در ماده 7 محكوم خواهد شد و مجازات تعیین شده غیرقابل تعلیق است.

مواردی كه چك بلامحل قابل تعقیب جزائی نمی باشد : (البته توصیه اینست که جهت تشخیص مورد، با وکیل مجرب در این زمینه مشورت کنید.)
1- ظرف شش ماه پس از تاریخ صدور چك، دارنده چك جهت وصول وجه آن به بانك مراجعه نكرده باشد .
2- ظرف شش ماه پس از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت از جانب بانك ، دارنده چك درخواست تعقیب جزائی ننموده باشد .
3- در صورتی كه چك بلامحل پس از برگشت به شخص دیگری منتقل شده باشد كه در این صورت شخص اخیر حق تعقیب جزائی ندارد ، مگر اینكه وارث دارنده چك باشد .
4- در صورتی كه صادر كننده چك فوت نماید .
5- در صورتی كه صادر كننده چك قبل از تاریخ شكایت دارنده آن ، وجه آن را نقداً به دارنده چك پرداخته و لاشه چك را دریافت داشته باشد .
6- در صورتیكه پس از شكایت ، شاكی ترتیب انتقال چك مورد شكایت را به دیگری بدهد نیز تعقیب جزائی متوقف می گردد .
7- در صورت گذشت شاكی ( دارنده چك بلامحل ) .
8- در صورتی كه صادر كننده ثابت كند كه چك مفقود یا سرقت یا جعل شده و یا از طریق كلاهبرداری یا خیانت در امانت و یا جرائم دیگری به دست آمده است مانند تهدید و اجبار .
9- صدور چك به صورت سفید امضاء ، مشروط ، بابت تضمین ، وعده دار و تأمین اعتبار .
10- در صورت جنون متهم ( با استناد به ماده 51 قانون مجازات اسلامی مصوب 75 ) .
11- هرگاه شاكی بعد از صدور حكم قطعی گذشت كند البته در این صورت اجرای حكم موقوف می گردد و محكوم علیه تنها ملزم به پرداخت مبلغی معادل یك سوم جزای نقدی مقرر در حكم خواهد بود كه به دستور دادستان به نفع دولت ضبط خواهد شد .

اعتبار چک

آیا میدانید حداکثرمدت اعتبار چک از زمان دریافت دسته چک سه‌سال است و چک‌هایی که تاریخ مندرج در آنها پس از مدت اعتبار باشد، مشمول این قانون نمی‌شوند

در خصوص این صراحتی که  قانونگذار در مورد مرورزمان اعتبار چک ددر ماده 6 قانون صدور چک بیان نموده است شاید این سوال در ذهن تبادر کند که دارنده چک بلامحل با این شریط  پس چگونه می  تواند نسبت به وجه چک به حقوق خود نایل آید؟

پاسخ :    در ست است که مطابق قانون صدور چک ، چک موصوقی که به شرح بالا فاقد اعتبار می شود …اما دارنده آن می تواند از طریق طرح دعوای حقوقی، استیفاء حق نماید به عبارت بهتر دارنده آن مجاز است از طریق محکمه حقوقی اقامه دعوای حقوقی نماید و از این طرق مورد حمایت قانونی هم قرار میگیرد و به  حق مالی مطالبات وجه خود نایل می شود